Det seier Magnhild Vole og Bjarte Rossehaug, NAV-leiarar i Vågå og Lom og Skjåk, når Fjuken ber om gode råd til ottadølar som slit med å betale rekningane.
Truleg vil fleire og fleire, også i Ottadalen, slite med økonomien i tida framover. Auka straumprisar, kommunale avgifter, drivstoffprisar, mat og drikke og stadig aukande renteutgifter gjer noko med økonomien til folk flest.
Så: Kva skal ein gjera dersom ein slit med å betale rekningane?
– Be om hjelp
Rådet frå dei to NAV-leiarane er krystallklart: Be om hjelp i tide. Du må ikkje vente til situasjonen kjennest heilt håplaus.
– Ottadølar flest er så høflege, snille og greie, og dei aller fleste vil helst greie seg sjølve. Det er ein god eigenskap, men vi må få bort skamma! Eg har inntrykk av at det for mange, kanskje dei fleste av oss, er svært utfordrande å prate om privatøkonomi. Dette er ikkje eit tema vi plar prate med kvarandre om, vi spør jo ikkje folk i omgangskretsen om korleis det eigentleg står til med økonomien. Eg skulle ynskje det var annleis, og ikkje så skambelagt, seier Magnhild Vole.
Ho tykkjer det er synd at det kan kjennast kvisamt å be NAV om hjelp.
For slik er det. Folk flest vil helst vente så lenge som råd.
– Hugs at vi er her for å hjelpe. Dersom du ikkje vil koma til oss på NAV, så ta kontakt. Da finn vi eit anna vis å møtast på, til dømes kan vi ta ein prat på video eller vi kan koma heim til deg. Alle skal bli møtt med respekt og likeverd, og det er altså ikkje slik at det er spesielle grupper som får økonomiske problem. Det kan absolutt alle få, inkludert dei som har fast arbeid og gode inntekter, slår Magnhild Vole fast.
Bjarte Rossehaug fortel at somme kan kjenne seg blottlagt når dei må dokumentere korleis den økonomiske situasjonen er, men det må til for at dei skal kunne gje gode råd og rettleiing.
– Og så er det sjølvsagt slik at vi må samarbeide. Det kan ikkje vera slik at ein har flunkande ny bil, reiser til syden to gonger i året, har ei mengd andre unødvendige utgifter og samstundes ber om økonomisk hjelp frå NAV, utdjupar han.
NAV bistår, men tek aldri over
– Kva konkret kan NAV hjelpe med?
– Det viktigaste er at folk tek kontakt, for da tek vi det frå der. Alle saker er ulike. Somme kjem med store posar med rekningar og reklame, fordi dei ikkje har vore i stand til å opne posten på lang tid. Andre har god oversikt, men greier ikkje å få endene til å møtast likevel. Det er som oftast endring i livssituasjonen som gjer at folk kan få problem med økonomien, til dømes samlivsbrot eller sjukdom – og med det ein inntektsreduksjon.
– Er det slik at NAV «tek over» den økonomiske styringa til dei som tek kontakt?
– På ingen måte. Vi bistår, men kan aldri ta over. Det er di sak og di bestilling, men vi har fagkompetanse og kan hjelpe til på ulike vis. Vi kan kontakte kreditorar, som eit døme – eller hjelpe til med å få refinansiert mange ulike, kostbare lån til eitt stort. Mange har stor gjeld, men det er inga skam det heller. Som sagt: Det er ikkje noko mønster her. Somme har levd over evne, andre har ikkje det.
Magnhild Vole og Bjarte Rossehaug slår fast at det er ei stor psykisk belastning å ha økonomiske problem. Somme kan misse nattesømnen, somme utviklar angst og depresjon – og da kan det bli utfordrande å halde seg i arbeid.
– Og dermed kan den økonomiske situasjonen bli enda verre. Det kan fort balle på seg. Vi kan ikkje få sagt det ofte nok: – Søk hjelp i tide! oppmodar dei to.
Råd frå banken
Sparebank 1 Lom og Skjåk har òg hjelpeordningar for dei som ikkje lenger får økonomien til å gå rundt. Arne Bjørgen, leiar for kunder og marknad, slår fast at banken bør vera ein av dei fyrste folk tek kontakt med dersom «det buttar».
– Det finst mange ordningar og tiltak vi kan setja inn for å hjelpe, seier han.
Sparebank 1 Lom og Skjåk er klar over at mange kjenner på skam dersom dei slit med økonomien – og kvir seg for å ta kontakt.
– Folk treng ikkje koma fysisk til banken for å be om hjelp og rådgjeving. Det kan vi ta via digitale plattformer. Dette er jobben vår, vi skal hjelpe folk i både oppgangstider og nedgangstider. Trass i at vi somme gonger ser ei negativ utvikling hjå somme, er det ikkje slik at vi kan ta kontakt med folk. Det har vi ikkje lov til. Sjølvsagt blir det annleis dersom folk sluttar å betale på lånet, som eit døme, men utan det er vi heilt avhengige av at det er kunden som tek initiativet.
Arne Bjørgen fortel at Sparebank 1 Lom og Skjåk samarbeider mykje med NAV.
– Har renteoppgangen gjort det tøft økonomisk for folk som kanskje ikkje har streva før?
– Renteendringane som vart gjort i fjor, er eigentleg ikkje kome ordentleg i drift ennå, men det vil stramme seg til framover.
– Kva kan folk gjera med det?
– Da kan ein til dømes søkje om å få gjort lånet avdragsfritt ein periode. Ta kontakt! Vi er her for å hjelpe, svarar Arne Bjørgen i Sparebank 1 Lom og Skjåk.
SJÅ GRAFIKK:
Fjuken har teke utgangspunkt i ein typisk familie på fire. Begge foreldre i arbeid. Eitt barn i barnehage, og eitt barn i skulen med behov for SFO. Korleis har dei kommunale utgiftene endra seg dei siste tre åra for familien Fjukson?