av Magnus Bø, ordførarkandidat Lom Sp
Saka om å innføre nedsett konsesjonsgrense for bebygd eigedom i Lom kommune, buplikt for alle hus, skal opp i kommunestyret i byrjinga av mai. I sakutgreiinga kjem det tydeleg fram at det er ein lite fungerande bustadmarknad i kommunen vår, med blant anna låge prisar, sjeldan bustadar ute på den opne marknaden og sekundærbustadar som står tomme deler av året. Det er på ingen måte noko som er unikt for Lom, men noko som ein kan sjå over heile Distrikts-Noreg. Spesielt typiske turistdestinasjonar, som Lom er, merkar desse utfordringane. Kommunen kan gjera mykje for å lette situasjonen, men er prisgitt at også andre tek initiativ. Nedsett konsesjonsgrense kan vera eit verkemiddel for å få bukt med problema. Det er 89 kommunar som i perioden etter det vart opna for det, har innført buplikt i ein eller annan form, i mars i år er det berre 41 av desse som framleis har det.
Ei kommune som framleis har det er Hemsedal, dei innførte nullkonsesjon i 1992. Dei hadde ein storstilt utbygging av hyttar og såg på buplikt som eit effektivt verkemiddel for å blant anna bremse prisveksten på bustadar. Eit kjapt søk på finn.no visar at ein 30 år gamal einebustad på 245m² i Hemsedal kostar nærmare 7.000.000 kronar. Eg vil tørrast å påstå at Hemsedal ikkje lukkast så godt med akkurat den målsetninga. Samtidig har dei brukt rundt ein million kronar kvart år på å handheve forskrifta.
Gratangen i Troms er ei kommune som hadde litt av dei same utfordringane som vi ser i Lom når dei innførte buplikt i 2010. Det er ei kommune kor om lag 43% av bustadane har vore registrert som sekundærbustadar, til samanlikning er 21% av bustadane i Lom det same. Gratangen fjerna forskrifta i 2020, da dei såg at det hadde ikkje dei verknadane som innbyggjarane kunne tenkt seg. Sjølv med buplikt vart hus likevel ståande tomme, og rotna på rot. Samtidig fekk potensielle huskjøparar avslag når dei gjekk til banken, grunngjeve med buplikta. Det er ikkje dermed sagt at det er det som kjem til å skje om Lom innfører buplikt, men det er verdt å ha med seg at bustadprisane kan falle grunna innføringa av buplikta, og det blir enda mindre attraktivt å selje bustaden ein har.
Ingen lov eller forskrift i Noreg skal ha attendeverkande kraft, det er eit viktig prinsipp stadfesta i grunnloven. Det vil si at vi kjem ikkje til å merke nokon skilnad på marknaden dei fyrst åra, da ingen blir tvungen til å selje eller leie ut huset sitt den dagen forskrifta trer i kraft – dette vil skje etter kvart som bustadane skal byte eigar. Kanskje er det betre å gjeva andre insentiv til at fleire hus skal byggast eller leggast ut, enten til leie eller for sal, framfor å tvinge nokon? Historisk sett er ikkje tvang og sterk offentleg detaljstyring noko som lukkast og står seg over tid. Buplikt kan potensielt få den mest heimkjære utflytte Lomvær til å føle seg uønskt den plassen dei ser på som sin eigentlege heim. For fleire er det ikkje eit alternativ å flytte til Lom slik situasjonen er i dag, men dei ynskjer gjerne å gjera det når dei kan. Det er ein stort inngripen i den private eigedomsretten å si kven som skal få lov til å eige kva.
I løpet av våren kjem kommunal- og distriktsdepartementet med ny distriktsmelding. Her er det er lova konkrete tiltak for å blant anna hjelpe på bustadproblematikk i distrikta. Blant anna momsrefusjon på bygging av hus i Distrikts-Noreg er noko mange har spelt inn som tiltak. Underteikna var sjølv med og vedtok på landsmøtet i mars at Senterpartiet ynskjer å auke bustadbygginga i distrikta, mellom anna gjennom forenkling av Plan- og bygningslova, garantiordningar og tilskot frå Husbanken. Dette er også tiltak som hadde hjelpt også oss i Lom.
Alle som ønsker å kjøpe, bygge, utbetre eller tilpasse ein bustad i ei distriktskommune har tilgang til å søke på rimelege lån formidla gjennom kommunen. Dette er noko som bør brukast meir enn i dag, og eg trur grunnen til at det ikkje brukast meir kan skuldast mangel på informasjon. Det vil gjere det enda lettare for både unge utan millioninntekter, og eldre som kanskje ynskjer seg ei mindre leilegheit å realisere den draumen.
Eg utelukka ikkje at det kan vere aktuelt å innføre buplikt også i Lom. Men situasjonen i dag er på mange måtar akutt, og verknadane av dette er ikkje noko ein potensielt får sett før om 20-30 år. Ein må difor sjå på andre verkemiddel fyrst – ein kan bli skuffa om ein trur at innføring av buplikt vil løyse heile bustadknipa.