av Aud Hove, Sp, fylkesvaraordførar i Innlandet
Dei gamle ferdselsårane i Noreg mellom aust og vest og nord og sør knytte kyst og fjell saman etter istida. Der finn vi no spor etter folk og gamle fangstanlegg som viser korleis folk overlevde av å fange rein og elg og andre dyr. Vilt og fisk var grunnlaget for å kunne overleve og for å kunne både kle seg og lage reiskap. Jordbruket byrja i Midtausten for 11.000 år sidan og her i Norge vart det etablert gardar kring 2.400 f.Kr med gardshus, åkrar, husdyr og korndyrking. Samtidig levde også fangstkulturen vidare for at folk kunne overleve. Da steinalderfolk mot slutten av siste istid byrja å dyrke og avle ville plantar og temme dyr, tok dei eit val som har prega menneska sitt levesett fram til no.
Det er verken jordbruket eller fangst og fiske som har øydelagt eller øydelegg klimaet eller naturen. Vi har tvert om overlevd på grunn av kjøt, fisk og etter kvart grønsaker og korn. Jordbruk er bruk av jord for å produsere den maten som du og eg treng for å overleve. Så kjem diskusjonen om kva for jordbruk vi skal ha. Den diskusjonen både vil og må vi ta, slik vi også må gjere med heile levesettet vårt i eit klima og miljøperspektiv.
Da må ein legge til grunn alle tre omsyna som berekraftmåla legg til grunn. Både miljømessige, sosiale og økonomiske omsyn. Til dømes kan ikkje kosthaldsråda einsidig ta omsyn til berre nokre delar av bærekraftmåla. Det er ikkje utan grunn av vi har ulike matpyramidar i Norge, Hellas og i India. Det er fordi vi har ulikt grunnlag for å dyrke maten vår både på grunn av klimaet, jordsmonnet, tilgang til vatn og kulturell tradisjon.
Den største grunnen til auka klimagassutslepp i verda er transporten av råstoff, varer og folk og bruken av fossilt drivstoff. Utsleppa frå landbruket har faktisk gått ned med 4,5 % sidan 1990, medan produksjonen samla sett frå jordbruket har auka med ca 20%.
Eg er ikkje med på påstanden om at vi løyser mykje av klimakrisa ved å slutte å spise kjøt. Eg ser også at forskarane som frontar dette ofte er knytt til organisasjonar som fremmer vegetar- og veganmat og til og med matindustri innan det feltet. Vi kan ikkje legge om jordbruksproduksjonen drastisk for å tilfredsstille dei 4% som er veganarar og vegetarianarar som ikkje ynskjer kjøt på menyen, men produsere utifrå den reelle etterspurnaden. For det fyrste vil det gjere oss i Norge veldig avhengige av importerte varar. For det andre vil vi bli mindre sjølvforsynte. For det tredje vil dette svekke den norske matberedskapen og matvaretryggleik.
Eg er heller ikkje med på påstanden om at norsk jordbruk øydelegg naturen. Snarare tvert imot. Det er det norske jordbruket og beitebruk som held oppe kulturlandskapet og som sikrar det biologiske mangfaldet vi har i dag. Dette er ikkje minst viktig i forhold til både reiseliv og kulturopplevingar i naturen.
Vi ser at ulike forskingsmiljø er ueinige både i kosthaldsråd og klimapåverknad frå landbruket. Klima- og miljøminister Barth Eide seier i Nationen laurdag 13.05.2023 at fakta må ha makta. Ein rapport frå forskarar frå Innlandet og Värmland (INN, SLU, Kil) konkluderer med at «Gårder i Norge er bærekraftige med hensyn til karbon og klima med god margin. Å spise norsk kjøtt skader verken klimaet eller naturen. Norge kan på ingen måte erstatte næringsopptaket fra dyr med hjemmedyrkede planter.»